Przeciwciała anty-Yo to tzw. przeciwciała onkoneuronalne – występujące w przebiegu schorzeń nazywanych neurologicznymi zespołami paranowotworowymi (NZP). Określamy tak zaburzenia układu nerwowego, które pojawiają się u chorych na nowotwór, ale nie są bezpośrednio spowodowane obecnością guza. Czy dodatni wynik anty-Yo zawsze oznacza chorobę i jakie objawy mogą jej towarzyszyć?
Paranowotworowe zwyrodnienie móżdżku
Chorobą układu nerwowego, w przebiegu której często obserwuje się obecność przeciwciał anty-Yo, jest paranowotworowe zwyrodnienie móżdżku (ang. paraneoplastic cerebellar degeneration – PCD).
U chorych na PCD dochodzi do niszczenia tzw. komórek Purkiniego – neuronów kory móżdżku, czyli komórek zdolnych do przetwarzania i przewodzenia informacji w postaci sygnału elektrycznego. Paranowotworowe zwyrodnienie móżdżku należy do tzw. klasycznych neurologicznych zespołów paranowotworowych, a więc takich, które często współistnieją z rakiem.
Przyczyny i objawy choroby
Przyczyny PCD nie są znane. Przypuszcza się, że przeciwciała, które są produkowane przez organizm w celu zwalczenia komórek nowotworowych, omyłkowo atakują i niszczą także struktury układu nerwowego – w tym przypadku komórki Purkiniego.
Początek paranowotworowego zwyrodnienia móżdżku zwykle przebiega bez gwałtownych objawów, ale może mieć również charakter nagły. W trakcie choroby obserwuje się:
- postępującą ataksję tułowia i kończyn (zaburzenia ruchowe)
- dyzartrię (zaburzenia mowy)
- nudności
- zawroty głowy
- podwójne widzenie i inne zaburzenia widzenia
- zaburzenia połykania
- labilność emocjonalną i ubytki pamięci (u ok. 20% chorych)
Choroba doprowadza do całkowitej niepełnosprawności. Tylko ok. 30% pacjentów może chodzić bez pomocy, a wielu nie może pisać, samodzielnie jeść i przełykać.
Badanie autoprzeciwciał
Paranowotworowe zwyrodnienie móżdżku najczęściej jest związane z przeciwciałami onkoneuronalnymi anty-Yo i występuje u kobiet z rakiem piersi i rakiem jajnika.
Inne przeciwciała związane z paranowotworowym zwyrodnieniem móżdżku to:
- anty-Hu (występują u chorych z nowotworem płuc)
- anty-CV2/CRMP5 (u chorych z drobnokomórkowym rakiem płuca)
- anty-Tr (u chorych z ziarnicą złośliwą)
- anty-Ri (u pacjentów z rakiem sutka, nowotworami dróg rodnych, płuc i pęcherza moczowego)
- anty-mGluR1 (u chorych z ziarnicą złośliwą)
Przeciwciała anty-Yo a nowotwór
Ponieważ obecność przeciwciał anty-Yo często łączy się z rakiem piersi (sutka) i jajnika, każda kobieta, u której rozwijają się objawy móżdżkowe, powinna wykonać badanie w kierunku przeciwciał. Jeśli wykryte zostanie to przeciwciało, należy wykonać badania radiologiczne w celu wykluczenia raka jajnika (będącego w 46% przyczyną PCD związanego z anty-Yo) i raka piersi (leżącego u podstaw 24% tego zespołu). Być może badania będą wymagać powtórzenia, ponieważ objawy neurologiczne mogą sygnalizować obecność bardzo małego guza.
U dwóch trzecich pacjentów z PCD i przeciwciałami anty-Yo nie rozpoznaje się choroby nowotworowej, w czasie gdy pojawiają się pierwsze objawy neurologiczne. Z reguły PCD występuje w zestawieniu z produkcją przeciwciał bez nowotworu w 10% przypadków.