Szczepionki są niezwykle ważne dla opanowania pandemii COVID-19 wywołanej przez wirusa SARS-CoV-2. Jednak w trakcie powszechnych szczepień preparatem AstraZeneca pojawiły się doniesienia o epizodach zakrzepowo-zatorowych, które zaobserwowano u pewnego odsetka osób zaszczepionych. Szczegółowa analiza wykazała, że zaburzenia te spowodowane są przez przeciwciała aktywujące płytki krwi. Dzięki wieloośrodkowej współpracy udało się przebadać próbki pobrane od osób dotkniętych poszczepiennym powikłaniem zakrzepowo-zatorowym i opracować obiecującą terapię.
Szczepionka AstraZeneca jest uznawana przez Światową Organizację Zdrowia (WHO) i Europejską Agencję Leków (EMA) za preparat bezpieczny. Odnotowane przypadki zakrzepicy są niezwykle rzadkie, a korzyści płynące ze szczepień przewyższają ewentualne ryzyko.
Poniżej przedstawiono tłumaczenie informacji podanych na oficjalnej stronie Uniwersyteckiego Centrum Medycznego w Greifswaldzie, w którym prowadzone są badania: https://www.medizin.uni-greifswald.de/de/ueber-die-umg/aktuelles/astrazeneca-impfung/
Kto prowadził badania?
Naukowcy i lekarze z Niemiec i Austrii w ścisłej współpracy z Instytutem im. Paula Ehrlicha.
Jak dużą grupę pacjentów dotkniętych zakrzepicą po szczepieniu przebadano?
Badano próbki krwi pobrane od czterech pacjentów. Następnie, aby potwierdzić wstępne wyniki, zbadano krew pobraną od kolejnych trzech pacjentów. Każdego dnia do Instytutu docierają nowe próbki krwi, które są badane i jak dotąd – ich wyniki potwierdzają wstępne ustalenia.
Jak liczna jest negatywna grupa kontrolna (pacjenci bez objawów)?
W Uniwersyteckim Centrum Medycznym w Greifswaldzie zaszczepionych jest około 300 osób.
Na co powinny zwrócić uwagę zaszczepione osoby?
Przez 1–2 dni po szczepieniu, u wielu osób pojawiają się dokuczliwe objawy (w tym bóle stawów, głowy i kończyn). Są wyrazem odpowiedzi immunologicznej organizmu na podany preparat i nie oznaczają, że u zaszczepionej osoby wystąpią poważne komplikacje. Powikłania poszczepienne pojawiają się zwykle nieco później, dopiero 4.–5. dnia po szczepieniu. Po upływie 16 dni poważne komplikacje są mniej prawdopodobne.
Jeśli działania niepożądane utrzymują się dłużej niż 3 dni lub jeśli nawracają (zwłaszcza zawroty głowy, bóle głowy, zaburzenia widzenia, nudności/wymioty, duszność, ostry ból w klatce piersiowej, w okolicy brzucha lub w ramionach i nogach), należy skontaktować się z lekarzem.
Na czym polega mechanizm wyzwalający zakrzepicę po szczepieniu?
Przyczyną powikłań jest aktywacja trombocytów (płytek krwi). Płytki krwi odgrywają istotną rolę w procesach krzepnięcia krwi (m.in. uczestniczą w tworzeniu skrzepu krwi w przypadku uszkodzenia tkanki, co zatrzymuje krwawienie).
U osób zaszczepionych wytwarzane są przeciwciała. Zaobserwowano, że w przypadku bardzo niewielkiego odsetka osób przeciwciała te wiążą się z płytkami krwi i aktywują je. Prowadzi to do tworzenia we krwi skrzepów, które ostatecznie mogą „zatykać” naczynie krwionośne (zakrzepica). Jednocześnie zmniejsza się liczba wolnych płytek krwi, co skutkuje małopłytkowością.
Co jest powodem reakcji immunologicznej po szczepieniu?
W tej chwili nie ma jasnej odpowiedzi na to pytanie. Aktualnie trwają intensywne badania – być może czynnikiem inicjującym ten proces jest składnik szczepionki, nadmierna odpowiedź immunologiczna organizmu lub połączenie tych dwóch czynników.
Jak można rozpoznać powikłanie poszczepienne?
Procedura diagnostyczna została opracowana przez naukowców z kliniki w Greifswaldzie. Pozwala ona określić, czy u pacjentów z zakrzepicą i małopłytkowością obecne są przeciwciała aktywujące płytki.
UWAGA: Wynik badania skriningowego może być pozytywny również z innych przyczyn. Jeśli wynik jest ujemny, reakcja na szczepionkę jest mało prawdopodobna. Próbki „pozytywne“ należy zbadać ponownie w teście potwierdzającym, który również został opracowany.
Kto powinien być badany?
Pacjenci z niepokojącymi objawami klinicznymi w 2. tygodniu po szczepieniu.
Czy kobiety są bardziej zagrożone?
Wiele reakcji immunologicznych dotyka kobiety nieco częściej niż mężczyzn. Obecnie trwają badania, czy estrogeny zwiększają ryzyko powikłań zakrzepowo-zatorowych.
Na czym polega leczenie pacjentów z powikłaniami poszczepiennymi?
Przeciwciała składają się z dwóch części (fragmentów). Jedną z nich rozpoznają antygen, a tak zwanym fragmentem efektorowym aktywują różnorodne komórki organizmu, m.in. wiążą się z trombocytami (płytkami krwi). Możemy zablokować ten proces dzięki podaniu dożylnie ludzkiej immunoglobuliny (IVIG). Stężenie immunoglobuliny hamujące ten mechanizm wynosi 1 g/kg masy ciała na dobę podawane przez dwa kolejne dni.
Czy ta terapia jest powszechnie dostępna?
Terapia powinna być dostępna w każdym szpitalu średniej wielkości w Niemczech.