- Gdzie zrobić badanie?
- Znaczenie kliniczne
Autoimmunologiczne zapalenie mózgu w przeszłości uważano za bardzo rzadką chorobę, prawie zawsze związaną z rakiem i odporną na leczenie. Dziś autoimmunologiczne zapalenie mózgu uważane jest za stosunkowo częste zaburzenie, a obecność nowotworu nie jest oczywista. W większości przypadków na autoimmunologiczne zapalenia mózgu zapadają osoby młode, w tym dzieci.
Charakterystyczne dla tej choroby są wielopoziomowe zaburzenia dotyczące zarówno układu limbicznego, pnia mózgu, móżdżku, rdzenia kręgowego, jak i korzenia czuciowego nerwu rdzeniowego, oraz mięśniówki jelita.
Autoimmunologiczne zapalenie mózgu najczęściej ma nagły przebieg – stan pacjentów pogarsza się bardzo szybko, a większość chorych wymaga intensywnej opieki. Z uwagi na zaburzenia pamięci, nagłe zmiany zachowania, zaburzenia poznawcze i psychozy, chorzy kierowani są do lekarzy psychiatrów. Przy szybkim zdiagnozowaniu choroby i wdrożeniu odpowiedniego leczenia oraz rehabilitacji, większość pacjentów wraca do pełni zdrowia.
Przeciwciała wykrywane w przebiegu zapaleń mózgu to: anty-Hu, anty- Ma2/Ta, anty- CV2, anty- amfifizyna, anty- NMDAR.
Autoimmunologiczne zapalenie mózgu typu anty-NMDAR (ang. anti-NMDA receptor encephalitis) to choroba autoimmunizacyjna opisana po raz pierwszy w 2007 roku. Jest to ostra, potencjalnie śmiertelna postać zapalenia mózgu. U podłoża leży reakcja autoimmunologiczna skierowana przeciwko receptorowi NMDA (ang.: N-methyl-D-aspartate, kwas N-metylo-D-asparaginowy). Przeciwciała przeciw receptorowi NMDA mogą być oznaczane w surowicy pacjenta bądź w płynie mózgowo-rdzeniowym za pomocą badań laboratoryjnych.
Schorzenie jest związane z nowotworami, głównie potworniakami jajnika, dlatego należy również do zespołów paranowotworowy. Jednakże, istnieje znaczna liczba przypadków bez wykrywalnego nowotworu. Choroba jest nadal bardzo rzadko rozpoznawana (prawdopodobnie zbyt rzadko z uwagi na dotychczasowe trudności z dostępem do testów diagnostycznych). Należy pamiętać, że przy wczesnym wdrożeniu odpowiedniego leczenia istnieje szansa całkowitego wyleczenia.
Autoimmunologiczne zapalenie mózgu z obecnością autoprzeciwciał przeciwko receptorowi glutaminianu (typ NMDAR) przebiega w fazach. Faza pierwsza podobna jest do grypy ze stanem podgorączkowym, bólem głowy oraz zmęczeniem występuje w 70% przypadków. Po tej fazie następuje stan psychotyczny z ciężkimi zmianami osobowości i zachowania, zaburzeniami myślenia oraz halucynacjami, które pojawiają się u 100% pacjentów. Z powodu tego rodzaju objawów duża liczba pacjentów poddawana jest obserwacji i leczeniu psychiatrycznemu. W kolejnej fazie pojawiają się dyskinezy, zaburzenia świadomości, napady padaczkowe, niestabilność autonomicznego układu nerwowego (hipowentylacja, zaburzenia rytmu serca). W związku z ciężkim przebiegiem choroby (śpiączka, stany padaczkowe, itd.), chorzy wymagają długotrwałej i intensywnej opieki medycznej.
U większości chorych kobiet, szczególnie młodych, występują nowotwory jajników (potworniak), które również posiadają komórki nerwowe. Są to typowe przypadki występowania zespołu paranowotworowego (PNS) łącznie z zapaleniem mózgu związanym z obecnością przeciwciał anty-NMDAR. Prawdopodobieństwo towarzyszącego nowotworu wynosi ok. 60% i zależy od wieku i płci. Zapalenie mózgu związane z obecnością przeciwciał anty-NMDAR jest coraz częściej diagnozowane u kobiet starszych, mężczyzn z rakiem jąder oraz u dzieci.
Obszary mózgu nazywane układem limbicznym kontrolują wiele funkcji: pamięć, uczenie się i emocje takie jak agresja. Główne regiony układu limbicznego to hipokamp i ciało migdałowate.
1. zapalenie mózgu spowodowane infekcją (najczęściej wirusem HSV)
2. autoimmunologiczne zapalenie mózgu
• charakterze paraneoplastycznym (paranowotworowe),
• niezwiązane z nowotworem.
• zaburzenia pamięci krótkoterminowej lub amnezja,
• dezorientacja,
• zmiany osobowości,
• zaburzenia snu,
• psychoza (omamy wzrokowe i słuchowe),
• obniżenie nastroju lub depresję,
• uogólnione lub częściowe napady padaczkowe (ok. 50% chorych).
W badaniu płynu mózgowo-rdzeniowego stwierdza się nieznaczną pleocytozę z przewagą limfocytów.
Wynik badania metodą tomografii komputerowej (CT, computed tomography) jest zazwyczaj prawidłowy, natomiast w badaniu metodą rezonansu magnetycznego (MRI, magnetic resonance imaging) mózgu w przyśrodkowych partiach płata skroniowego stwierdza się obszary hiperintensywne w sekwencji T2.
Przeciwciała wykrywane w przebiegu zapalenia układu limbicznego:
• przeciwko wewnątrzkomórkowym/klasycznym antygenom neuronalnym: anty-Hu, Ma2/Ta, CV2, anty-amfifizyna,
• przeciwko antygenom błony komórkowej: receptorom glutaminianu (typ NMDAR oraz AMPAR), receptorom GABA rec. B, kanałom potasowym bramkowanym napięciem (anty- VGKC, anti-voltage-gated potassium channel).
W diagnostyce różnicowej zapalenia układu limbicznego należy uwzględnić jego możliwą paranowotworową etiologię, tzn. poszukiwać choroby nowotworowej. W tej grupie chorych obecność objawów neurologicznych i autoprzeciwciał stwierdza się zwykle o 3–5 miesięcy przed rozpoznaniem nowotworu leżącego u podłoża choroby.
U ponad połowy pacjentów z zapaleniem układu limbicznego rozpoznaje się nowotwór, np.:
• drobnokomórkowy rak płuca (40%),
• nowotwory jąder (20%),
• raka sutka (8%),
• ziarnica złośliwa,
• grasiczak (thymoma),
• potworniaka (teratoma).
Chorobę opisał Augustin Marie Morvan w 1880 roku jako „la chorée fibrillaire”. Obraz kliniczny bardzo przypomina zapalenie układu limbicznego.
• miokimie (ruchy mimowolne mające postać powolnych fali skurczu mięśniowego widocznych pod skórą),
• skurcze mięśni,
• świąd,
• nadpotliwość,
• bezsenność,
• majaczenie.
Przeciwciała wykrywane w przebiegu zespołu Morvana: anty-CASPR2.
• grasiczak,
• rak macicy.
