Przeciwciała antyneuronalne a onkoneuronalne

W przebiegu niektórych schorzeń układu nerwowego (np. neurologicznych zespołach paranowotworowych, NZP) we krwi pacjenta występują tzw. autoprzeciwciała. Przeciwciała są białkami produkowanymi przez układ immunologiczny (odpornościowy). U pacjentów z NZP, np. limbicznym zapaleniem mózgu, przeciwciała te atakują układ nerwowy. Dlatego nazywamy je antyneuronalnymi. Czasami jednak w opracowaniach można się spotkać z określeniem „przeciwciała onkoneuronalne”. Jaka jest właściwie różnica pomiędzy tymi pojęciami? Czy należy rozróżniać te określenia, czy też można ich używać zamiennie?

Przeciwciała antyneuronalne

Przeciwciała antyneuronalne to autoprzeciwciała skierowane przeciw antygenom zlokalizowanym w komórkach układu nerwowego. Ich obecność może być związana z autoimmunizacyjnymi chorobami układu nerwowego. Autoimmunizacyjnymi, czyli takimi, w których układ immunologiczny błędnie rozpoznaje komórki własnego organizmu jako zagrożenie. Skutkuje to niszczeniem tkanek i narządów oraz rozwojem choroby autoimmunizacyjnej (autoimmunologicznej).

W niektórych przypadkach określenie „antyneuronalne” ma znaczenie umowne, gdyż przeciwciała te mogą być skierowane przeciw innym niż neurony strukturom układu nerwowego (np. przeciw komórkom glejowym).

Obecność przeciwciał antyneuronalnych może powodować zaburzenia funkcjonowania układu nerwowego (objawy neurologiczne).

Schorzenia neurologiczne związane z obecnością przeciwciał antyneuronalnych to m.in.:

• neurologiczne zespoły paranowotworowe (NZP),
• zapalenie układu limbicznego,
• polineuropatie,
• zapalenie rdzenia i nerwów wzrokowych,
• zespół sztywnego człowieka.

 

Przeciwciała onkoneuronalne

Przeciwciała onkoneuronalne są szczególnym rodzajem przeciwciał antyneuronalnych. Ich obecność w większości przypadków związana jest z nowotworem rozwijającym się poza układem nerwowym. Zaburzenia neurologiczne nie są w tym przypadku bezpośrednim skutkiem powstawania nowotworu, lecz wynikają z toczącego się procesu autoimmunizacyjnego. Autoprzeciwciała, które mają na celu zwalczanie komórek nowotworowych, w wyniku pomyłki rozpoznają jako obce również określone elementy komórek układu nerwowego. Dzieje się tak ze względu na podobieństwo tych struktur w komórkach rakowych i nerwowych. NZP najczęściej są związane z obecnością drobnokomórkowego raka płuc, raka jajnika lub piersi. Schorzenia, które często mają taką „paranowotworową” przyczynę, to m.in.:

• zespół Lamberta-Eatona,
• limbiczne zapalenie mózgu,
• zespół opsoklonie-mioklonie,
• podostre zwyrodnienie móżdżku,
• podostra neuropatia czuciowa,
• zapalenie skórno-mięśniowe.

 

Warto pamiętać, że obecność przeciwciał onkoneuronalnych bardzo często wyprzedza objawy samego nowotworu. Z tego powodu wykrycie przeciwciał onkoneuronalnych powinno prowadzić u danego pacjenta do regularnej kontroli w kierunku nowotworu przez co najmniej 4 lata.

Podsumowanie

„Przeciwciała antyneuronalne” to określenie szersze niż „przeciwciała onkoneuronalne”. Można powiedzieć, że przeciwciała onkoneuronalne (np. anty-Hu, anty-Yo, anty-NMDAR) są podzbiorem przeciwciał antyneuronalnych.

Przeciwciała antyneuronalne, które nie muszą być związane z nowotworem, to przykładowo:

• przeciwciała przeciwko mielinie,
• przeciwciała przeciwko akwaporynie 4 (anty-AQP4),
• przeciwciała przeciwko glikoproteinie związanej z mieliną oligodendrocytów (anty-MOG).

Badanie przeciwciał antyneuronalnych jest istotnym elementem diagnostyki chorób układu nerwowego. Mogą występować w różnych schorzeniach, zarówno NZP, jak i innych, takich jak choroba Devica, zespół Guillaina-Barrégo czy zespół sztywnego człowieka.